Οι περισσότεροι τραυματισμοί στην περιοχή του προσώπου και των δοντιών μπορούν να προληφθούν.1
Στα προληπτικά μέσα για τη μείωση του επιπολασμού και της βαρύτητας των οδοντικών και γναθοπροσωπικών τραυματισμών περιλαμβάνονται τα κράνη, οι προσωπίδες και οι αθλητικοί στοματικοί νάρθηκες.2
Το 1962, εφαρμόστηκε η υποχρεωτική χρήση προσωπίδων και αθλητικών στοματικών ναρθήκων κατά τις προπονήσεις και τους αγώνες, για τους παίκτες του γυμνασίου και του κολλεγίου του αμερικάνικου ποδοσφαίρου. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα3 να μειωθεί εντυπωσιακά το ποσοστό των τραυματισμών στο στόμα και το πρόσωπο από το 50 % στο 1,4%!
Ο αθλητικός στοματικός νάρθηκας είναι κάθε ενδοστοματικό, κινητό μηχάνημα το οποίο είναι κατασκευασμένο από ελαστικό υλικό με αντοχή στην παραμόρφωση, η χρήση του οποίου βοηθάει στον περιορισμό του τραυματισμού των δοντιών, της κροταφογναθικής άρθρωσης, των οστών της άνω/κάτω γνάθου και τέλος των ενδοστοματικών και περιστοματικών ιστών.4
Ο μηχανισμός δράσης των ναρθήκων συνίσταται στην απορρόφηση της ενέργειας από το σημείο κρούσης και τη διασπορά της υπολειπόμενης, ώστε οι συνέπειες του κτυπήματος να μην είναι κλινικά σημαντικές.5 Έτσι αποφεύγονται θλαστικά ή μη θλαστικά τραύματα μαλακών ιστών, κατάγματα της μύλης ή της ρίζας των δοντιών, μερική ή ολική εκγόμφωση ή εμβύθιση των δοντιών, κατάγματα της κάτω γνάθου, εξάρθρωση ή παραβίαση των ορίων λειτουργίας της κροταφογναθικής διάρθρωσης (ΚΓΔ) που μπορεί να οδηγήσει σε δυσλειτουργία της ΚΓΔ. Ο νάρθηκας, λόγω του πάχους του, παρεμβάλλεται μεταξύ των δοντιών κατά τη σύγκλεισή τους και απομακρύνει τον κόνδυλο της κάτω γνάθου από την κροταφική γλήνη. Έτσι, σε περίπτωση κτυπήματος στην κάτω γνάθο ο κόνδυλος εμποδίζεται να κτυπήσει βίαια στη βάση του κρανίου και να τραυματιστεί. Επίσης, λόγω της ελαστικότητάς του ο νάρθηκας θα μειώσει την ένταση του κτυπήματος προστατεύοντας τον εγκέφαλο από πιθανή διάσειση.10
Πρόσφατη έρευνα6 έδειξε ότι η χρήση εξατομικευμένου, πολλαπλών στρώσεων, αθλητικού νάρθηκα σε σύγκριση με νάρθηκα του εμπορίου, μειώνει στατιστικά σημαντικά (από 8,3% σε 3,6%) το ποσοστό εγκεφαλικών διασείσεων, σε αθλητές γυμνασίου του αμερικάνικου ποδόσφαιρου.
Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι η χρήση αθλητικών στοματικών ναρθήκων συμβάλλει στην προστασία των στοματοπροσωπικών ιστών, σε περιπτώσεις τραυματισμών στα πλαίσια αθλητικών δραστηριοτήτων.7,8,9,10
Μεταξύ αυτών, δύο καλά σχεδιασμένες μελέτες 11,12 απέδειξαν τη συμβολή των εξατομικευμένων αθλητικών ναρθήκων στην πρόληψη του οδοντικού τραύματος.
Α) Σε σύνολο 70936 αθλητικών εκθέσεων (προπονήσεων και αγώνων) αθλητών της πρώτης κατηγορίας του κολλεγιακού πρωταθλήματος μπάσκετ των ΗΠΑ, την περίοδο 1999-2000 διαπιστώθηκε ότι οι αθλητές που φορούσαν εξατομικευμένο στοματικό νάρθηκα παρουσίαζαν στατιστικά σημαντική μείωση οδοντικών τραυματισμών (0,12 vs 0,67; P<0,05) και ήταν πολύ πιο ελαφριάς μορφής τραυματισμοί, σε σύγκριση με τους αθλητές που δεν φορούσαν νάρθηκα.11
Β) Σε έρευνα που έγινε σε 23 ομάδες του Αυστραλιανού ποδοσφαίρου την περίοδο 2001, έδειξε ότι οι αθλητές που φορούσαν εξατομικευμένο στοματικό νάρθηκα, παρουσίαζαν πολύ λιγότερους τραυματισμούς στο κεφάλι, στο πρόσωπο και στα δόντια, από τους υπολοίπους αθλητές.12
Από τη σύγκριση όλων των μελετών σχετικά με την αποτελεσματικότητα των αθλητικών ναρθήκων στη μείωση των τραυματισμών μέχρι το 2007, βρέθηκε ότι οι αθλητές που δεν φορούσαν νάρθηκα παρουσίαζαν 1,6 με 1,9 φορές αυξημένο κίνδυνο τραυματισμών, σε σχέση με αυτούς που φορούσαν νάρθηκα.13 Αντιστρέφοντας το συλλογισμό, η μη χρήση νάρθηκα αποτελεί παράγοντα κινδύνου για τον τραυματισμό των δοντιών και του προσώπου στον αθλητισμό.14
Παρά την αναμφισβήτητη προστασία που προσφέρουν οι αθλητικοί νάρθηκες, η χρήση τους περιορίζεται κυρίως στα αθλήματα όπου οι κανονισμοί τους καθιστούν υποχρεωτικούς. Στα υπόλοιπα αθλήματα, οι νάρθηκες χρησιμοποιούνται από ελάχιστα έως καθόλου.15
Ο ιδανικός αθλητικός νάρθηκας16 θα πρέπει:
α) να παρέχει επαρκή προστασία στα δόντια, τους στοματικούς ιστούς και την κροταφογναθική άρθρωση,
β) να μειώνει τον κίνδυνο εγκεφαλικής διάσεισης και τραυματισμών του αυχένα,
γ) να απορροφά την ενέργεια από το σημείο κρούσης και να διασπείρει την υπόλοιπη δύναμη,
δ) να είναι προσαρμοσμένος ανάλογα με τις ατομικές ανάγκες του αθλητή,
ε) να έχει καλή συγκράτηση και να μη φεύγει με ένα κτύπημα,
στ) να δίνει τη δυνατότητα στον αθλητή να αναπνέει και να μιλάει χωρίς πρόβλημα,
ζ) να έχει αντοχή, να μη σχίζεται και να είναι άοσμος και άγευστος.
Για την επίτευξη αυτού του σκοπού, ο νάρθηκας θα πρέπει να κατασκευάζεται υπό την επίβλεψη του οδοντίατρου και το τελικό προϊόν θα πρέπει να έχει επιπλέον τις εξής ιδιότητες και προδιαγραφές:17
1) Να έχει κατασκευαστεί μετά από τη λήψη αποτυπώματος των δοντιών του αθλητή και τη δημιουργία γύψινου εκμαγείου.
2) Να έχει κατάλληλο πάχος σε όλες τις περιοχές του νάρθηκα για να εξασφαλίσει απόσβεση των δυνάμεων μετά από κτύπημα. Πιο ειδικά, να έχει το λιγότερο 3 mm πάχος στη μασητική /χειλική περιοχή.
3) Να έχει ισορροπημένη σύγκλειση όταν τα πάνω με τα κάτω δόντια έρχονται σε επαφή. Αυτό βοηθάει στην ιδανική απορρόφηση της ενέργειας του κτυπήματος.
4) Να είναι φτιαγμένος από εγκεκριμένα υλικά.
5) Να ελέγχεται συστηματικά από τον οδοντίατρο για την καταλληλότητά του, ανάλογα τις ανάγκες του κάθε αθλητή και τις απαιτήσεις του αθλήματος.
Η Εταιρεία μας συστήνει τη χρήση εξατομικευμένου αθλητικού στοματικού νάρθηκα σε όλα τα αθλήματα όπου υπάρχει ο κίνδυνος τραυματισμού στην περιοχή του στόματος και του προσώπου.
Βιβλιογραφία
1. 1st World Congress of Sports Injury Prevention. Abstracts. Br J Sports Med 2005;39:373-408.
2. Ranalli DN. Sports dentistry in general practice. Gen Dent. 2000 Mar-Apr;48(2):158-64.
3. Sane J. Comparison of maxillofacial and dental injuries in four contact team sports: American football, bandy, basketball, and handball Am J Sports Med. 1988 Nov-Dec;16(6):647-51
4. The glossary of prosthodontic terms. J Prosthet Dent. 2005 Jul;94(1):10-92.
5. McClelland C, Kinirons M, Geary L. A preliminary study of patient comfort associated with customised mouthguards. Br J Sports Med. 1999 Jun;33(3):186-9.
6. Winters J, DeMont R Role of mouthguards in reducing mild traumatic brain injury/concussion incidence in high school football athletes. Gen Dent. 2014 May-Jun;62(3):34-8.
7. Glendor U. Aetiology and risk factors related to traumatic dental injuries–a review of the literature. Dent Traumatol. 2009 Feb;25(1):19-31.
8. Maeda Y, Kumamoto D, Yagi K, Ikebe K. Effectiveness and fabrication of mouthguards. Dent Traumatol. 2009 Dec;25(6):556-64.
9. Marshall SW, Loomis DP, Waller AE, Chalmers DJ, Bird YN, Quarrie KL, Feehan M Evaluation of protective equipment for prevention of injuries in rugby union. Int J Epidemiol. 2005 Feb;34(1):113-8. Epub 2004 Nov 23.
10. American Dental Association Council on Access, Prevention, and Interprofessional Relations; ADA Council on Scientific Affairs. Using mouthguards to reduce the incidence and severity of sports-related oral injuries. J Am Dent Assoc 2006 Dec;137(12):1712-20; quiz 1731.
11. Labella CR, Smith BW, Sigurdsson A. Effect of mouthguards on dental injuries and concussions in college basketball. Med Sci Sports Exerc. 2002 Jan;34(1):41-4.
12. Finch C, Braham R, McIntosh A, McCrory P, Wolfe R. Should football players wear custom fitted mouthguards? Results from a group randomised controlled trial. Inj Prev. 2005 Aug;11(4):242-6
13. Knapik JJ, Marshall SW, Lee RB, Darakjy SS, Jones SB, Mitchener TA, delaCruz GG, Jones BH. Mouthguards in sport activities : history, physical properties and injury prevention effectiveness. Sports Med. 2007;37(2):117-44
14. Συνοδινός Φ., Κουιμτζής Θ. Πολυζώη ΕΝ, Βασιλάκου Ν., Τσούνης Α., Ιγγλέζος Ε. Παράγοντες κινδύνου τραυματισμού των δοντιών και του προσώπου στον αθλητισμό και τις αθλοπαιδιές και ο ρόλος των αθλητικών προστατευτικών ναρθήκων στόματος Παιδοδοντία 2010; 24(3): 111-120.
15. Ranalli DN, Lancaster DM. Attitudes of college football coaches regarding NCAA mouthguard regulations and player compliance. J Public Health Dent. 1995;55(3):139-42
16. [No authors listed]. Dentistry and sport. Meeting the needs of our patients. J Am Dent Assoc. 1996 Jun;127(6):809-18.
17. Academy for Sports Dentistry. Position Statements, A Properly Fitted Mouthguard. Approved by the Academy for Sports Dentistry Board of Directors 04/05/2010. http://www.academyforsportsdentistry.org/position-statement