Οι αθλητές αποτελούν ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας μας. Η ιδιαίτερη ενασχόλησή τους με ένα άθλημα μπορεί να τους εκθέσει σε κινδύνους ή να υιοθετήσουν συνήθειες και συμπεριφορές που μερικές φορές υποσκάπτουν τα ευεργετικά οφέλη από την αθλητική δραστηριότητα. Η στοματική τους υγεία επηρεάζεται τόσο από τις προσωπικές τους επιλογές και συνήθειες όσο και από το περιβάλλον στο οποίο κινούνται όπου οι συναθλητές και οι αντιλήψεις τους, η ομάδα, το άθλημα και το επίπεδο οργάνωσης της αθλητικής δραστηριότητας παίζουν βαρύνοντα ρόλο.
Διατροφή πλούσια σε κεκορεσμένους υδατανθράκες1,2,3 που περιλαμβάνεται στο καθημερινό διαιτολόγιο των αθλητών, είναι ένας αιτιολογικός παράγοντας μπορεί να
επιβαρύνει τη στοματική τους υγεία.
Η κατανάλωση αθλητικών ποτών (που περιέχουν ανθρακικό και υδατάνθρακες), συμπληρωμάτων και gels κατά τη διάρκεια της προπόνησης δημιουργούν ένα όξινο περιβάλλον (pH 3-4) στο στόμα, ικανό για την απασβεστίωση της αδαμαντίνης των δοντιών και την εμφάνιση διάβρωσης4 ενώ ο συνδυασμός ζάχαρης και ανθρακικού είναι ο ιδανικός για να εμφανιστεί τερηδόνα. Τα δόντια χαλάνε εύκολα και είναι μια μόνιμη πηγή πόνου και ενοχλήσεων για τον αθλητή.
Οι διαβρώσεις των δοντιών συναντώνται πλέον συχνά σε νέα άτομα5 και αποτελούν ένδειξη για εκτεταμένη κατανάλωση αθλητικών και ενεργειακών ποτών
που είναι πολύ όξινα,6,7 από τον αθλητή.
Άλλες αιτίες διαβρώσεων είναι:
α) η μειωμένη ροή σάλιου, λόγω αθλητικής δραστηριότητας.8,9 Η έντονη αθλητική προσπάθεια προκαλεί αυξημένη λειτουργία του συμπαθητικού, αγγειοσύσπαση και μειωμένο όγκο σάλιου.10 Επίσης, πιθανή αφυδάτωση του αθλητή κατά την προπόνηση μειώνει τον όγκο και τη ροή σάλιου.11 Το σάλιο παίζει πολύ σημαντικό ρυθμιστικό ρόλο στο στόμα και είναι ο προστατευτικός παράγοντας8 έναντι των οξέων που δρουν στην επιφάνεια των δοντιών. Τελικά, οποιαδήποτε μείωση της ποιότητας και της ποσότητας του σάλιου στο στόμα, επιδρά αρνητικά στα δόντια και σε συνδυασμό με κατανάλωση όξινων αθλητικών ποτών επιτρέπει στα οξέα να προκαλέσουν διάβρωση των δοντιών.12
β) η συχνή εκδήλωση αναστροφής τροφών (εμέτων) και διατροφικών διαταραχών. 13,14
Επεισόδια αναστροφής τροφών μπορούν να συμβούν ακούσια ή εκούσια. Παρατηρούνται πιο συχνά σε αθλήτριες που συμμετέχουν σε αθλήματα όπου το σωματικό βάρος, το αδύνατο σώμα και η καλλίγραμμη εμφάνιση παίζουν σημαντικό ρόλο17. Χωρίς να το επιδιώκει ο αθλητής, μπορεί να έχει τέτοια περιστατικά αναστροφής τροφών λόγω της έντασης και της διάρκειας της αθλητικής του προσπάθειας15 (σε δρομείς μεγάλων αποστάσεων). Εκούσια, όπου ο αθλητής επιλέγει να χάσει γρήγορα βάρος προκαλώντας αναστροφή τροφών (σε αθλήματα όπως η πυγμαχία, άρση βαρών, ιππασία και ενόργανη γυμναστική).
Ο ρόλος του οδοντιάτρου στην έγκαιρη διάγνωση σημείων και συμπτωμάτων διαβρώσεων από τέτοιες διατροφικές διαταραχές είναι πολύ σημαντικός, γιατί μπορεί να προλάβει μελλοντικές επιβλαβείς ψυχοσωματικές επιπλοκές για τον αθλητή.16,17
Καταστάσεις φλεγμονής, όπως περιστεφανίτιδα των τρίτων γομφίων (φλεγμονή των μαλακών ιστών γύρω από τους φρονιμίτες) και περιοδοντική νόσος μπορούν να επιβαρύνουν την καθημερινότητα18,19 και την ποιότητα ζωής του αθλητή και να επηρεάσουν την απόδοσή του.
Η περιοδοντική νόσος (ουλίτιδα και περιοδοντίτιδα) πέραν της φλεγμονής στο στόμα, έχει συσχετιστεί με επιπτώσεις στη γενικότερη υγεία.
Πιο ειδικά, η περιοδοντίτιδα είναι μία χρόνια, πολυπαραγοντική, φλεγμονώδης νόσος, η έναρξη της οποίας οφείλεται σε βακτήρια. Τα χαρακτηριστικά της είναι η έντονη χρόνια φλεγμονή, που οδηγεί σε προοδευτική καταστροφή των περιοδοντικών ιστών, απώλεια δοντιών και τελικά πλημμελή μασητική λειτουργία.20 Σύμφωνα με τη διακήρυξη της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Περιοδοντολογίας,20 η περιοδοντίτιδα αυξάνει τον κίνδυνο μειωμένου γλυκαιμικού ελέγχου σε άτομα που πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη. Η περιοδοντίτιδα, έχει επίσης συσχετιστεί με καρδιαγγειακές νόσους και επιπλοκές της κύησης σε ορισμένες πληθυσμιακές ομάδες. Πρόσφατες μελέτες φαίνεται να συνδέουν την περιοδοντίτιδα με ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις των πνευμόνων, συγκεκριμένες μορφές καρκίνου και ρευματοειδή αρθρίτιδα. Ο συστηματικός οδοντιατρικός έλεγχος απαλλάσσει τον αθλητή από μια σειρά ανεπιθύμητων καταστάσεων που έχουν να κάνουν με τη στοματική αλλά και με τη γενικότερη υγεία του.
Η παρουσία εγκλείστων φρονιμιτών στην κάτω γνάθο,21 ιδιαίτερα σε αθλήματα όπου υπάρχει έντονη σωματική επαφή και σύγκρουση (πχ πυγμαχία), αυξάνουν τον κίνδυνο κατάγματος της κάτω γνάθου.22,23,24
Οι τραυματισμοί στην περιοχή του στόματος και του προσώπου αποτελούν ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα για τους αθλητές, ιδιαίτερα όταν συμμετέχουν σε αθλήματα έντονης σωματικής επαφής και σύγκρουσης. Η κατάσταση του στόματος του αθλητή μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο τραυματισμών.
Η ύπαρξη ορθοδοντικών προβλημάτων είναι προδιαθεσικός παράγοντας για μελλοντικούς τραυματισμούς 25,26 στα δόντια και στην περιοχή του στόματος. Τα ατομικά χαρακτηριστικά του αθλητή όπως: αυξημένη οριζόντια πρόταξη των δοντιών (πεταχτά δόντια), προγναθισμός, ανοιχτά χείλη σε θέση ηρεμίας που δεν προστατεύουν τα δόντια, αλλά και προηγούμενοι τραυματισμοί αυξάνουν τον σχετικό κίνδυνο για τραυματισμούς στο στόμα και τα δόντια.27
Επιλογές που επιβάλει η μόδα, όπως τρύπημα της γλώσσας και των χειλιών και τοποθέτηση διαφόρων κοσμημάτων, μπορούν να προκαλέσουν φλεγμονές στο στόμα ή/και κατάγματα στα δόντια28,29 και να βάλουν σε κίνδυνο τη ζωή του ατόμου από πιθανή κατάποση μεταλλικού αντικειμένου.
Συνήθειες μεταξύ των αθλητών όπως μάσημα καπνού30,31, που ευτυχώς δεν συναντάται συχνά στη χώρα μας, μπορεί να προκαλέσει καρκινικές καταστάσεις στο στόμα.
Επίπονη προσπάθεια χρόνων μπορεί να μην έχει τα αναμενόμενα αποτελέσματα λόγω παθολογικών καταστάσεων στο στόμα του αθλητή, που σε σημαντικό βαθμό θα μπορούσαν να είχαν προληφθεί.
Βιβλιογραφία
1. Μoynihan PJ, Kelly SA. Effect on caries of restricting sugars intake: systematic review to inform WHO guidelines.J Dent Res2014;93:8–18.
2. Levin L., Samorodnitzky G. R. Self assessed dental status, oral behavior, DMF, and dental anxiety. J Dent Educ. 2005;69(12):1385–1389.
3. World Health Organisation. Oral Health Surveys. 4th ed. Geneva, Switzerland: World Health Organisation; 1997. Dentition status and treatment needs; pp. 40–47
4. Lussi A, Jaeggi T, Zero D. The role of diet in the aetiology of dental erosion. Caries Res 2004;3(Suppl 1):34–44.
5.Margaritis V, Mamai-Homata E, Koletsi-Kounari H, Polychronopoulou A.Evaluation of three different scoring systems for dental erosion: a comparative study in adolescents.J Dent. 2011 Jan;39(1):88-93.
6. Sirimaharaj V., Brearley Messer L., Morgan M. V. Acidic diet and dental erosion among athletes. Aust Dent J. 2002;47(3):228–236.
7. Vasan N. An In Vitro Examination of the Erosive Potential of 3 Popular Sports Drinks on Human Dental Enamel [master’s thesis] Australia: University of Melbourne; 1998.
8. Mulic A, Tveit AB, Songe D, Sivertsen H, Skaare AB. Dental erosive wear and salivary flow rate in physically active young adults. BMC Oral Health. 2012 Mar 23;12:8
9. Jarvinen VK, Rytomaa II, Heinonen OP. Risk factors in dental erosion. J Dent Res. 1991;70:942–947.
10. Chicharro JL, Lucia A, Perez M, Vaquero AF, Urena R. Saliva composition and exercise. Sports Med. 1998;26:17–27.
11. Horswill CA, Stofan JR, Horn MK, Eddy DE, Murray R. Effect of exercise and fluid consumption on salivary flow and pH. Int J Sports Med. 2006;27:500–504.
12. Woltgens JH, Vingerling P, de Blieck-Hogervorst JM, Bervoets DJ. Enamel erosion and saliva. Clin Prev Dent 1985; 7:8-10.
13. Moazzez R, Bartlett D, Anggiansah A. Dental erosion, gastro-oesophageal reflux disease and saliva: how are they related? J Dent. 2004;32:489–494.
14. Bartlett DW, Evans DF, Anggiansah A, Smith BG. A study of the association between gastro-oesophageal reflux and palatal dental erosion. Br Dent J. 1996;181:125–131.
15. Clark CS, Kraus BB, Sinclair J, Castell DO. Gastroesophageal reflux induced by exercise in healthy volunteers. JAMA. 1989;261:3599–3601.
16. Needleman I, Ashley P, Fine P et al. Oral health and elite sport performance Br J Sports Med. 2014 Sep 28. pii: bjsports-2014-093804.
17. Sundgot-Borgen J, Torstveit MK The female football player, disordered eating, menstrual function and bone health. Br J Sports Med. 2007 Aug;41 Suppl 1:i68-72. Epub 2007 Jul 3
18. McNutt M, Partrick M, Shugars DA, Phillips C, White RP Jr. Impact of symptomatic pericoronitis on health-related quality of life. J Oral Maxillofac Surg. 2008 Dec;66(12):2482-7.
19. Νeedleman I, McGrath C, Floyd P, et al . Impact of oral health on the life quality of periodontal patients. J Clin Periodontol 2004;31:454–7.
20. European Federation of Periodontology. Διακήρυξη: Περιοδοντολογία και γενική υγεία. Απόδοση στα Ελληνικά για την Ελληνική Περιοδοντολογική Εταιρεία: Σωτήρης Ζησόπουλος & Γιώργος Μπαλτάς, Νοέμβριος 2012.
21. Fuselier J. C., Ellis E. E., 3rd, Dodson T. B. Do mandibular third molars alter the risk of angle fracture? J Oral Maxillofac Surg. 2002;60(5):514–518.
22. Andrade R. A., Evans P. L. S., Almeida A. L. S., Rodrigues-Da Silva J. J. Prevalence of dental trauma in Pan American Games athletes. Presented at: International Association for Dental Research 86th Annual Meeting; Toronto, Ontario, Canada; July 1–5, 2008.
23. Ma’aita J., Alkwrikat A. Is the mandibular third molar a risk factor for mandibular angle fracture? Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod. 2000;89(2):143–146.
24. Schwimmer A., Stern R., Kritchman D. Impacted third molars: a contributing factor in mandibular fractures in contact sports. Am J Sports Med. 1983;11(4):262–266.
25. Kvittem B., Hardie N., Roettger M., Conroy J. Incidence of orofacial injuries in high school sport. J Public Health Dent. 1998;58(4):288–293.
26. Burden D. J. An investigation of the association between overjet size, lip coverage, and traumatic injury to maxillary incisors. Eur J Orthod. 1995;17(6):513–517.
27. Ranalli DN. Sports dentistry in general practice. Gen Dent. 2000 Mar-Apr;48(2):158-64
28. Glendor U. Aetiology and risk factors related to traumatic dental injuries–a review of the literature Dent Traumatol. 2009 Feb;25(1):19-31
29. Ram D, Peretz B. Tongue piercing and insertion of metal studs: three cases of dental and oral consequences. J Dent Child 2000;67:326^9
30. Diehl K, Thiel A, Zipfel S, Mayer J, Litaker DG, Schneider S. How Healthy is the Behavior of Young Athletes? A Systematic Literature Review and Meta-Analyses. J Sports Sci Med. 2012 Jun 1;11(2):201-20
31. Centers for Disease Control and Prevention. Tobacco use among middle and high school students: national youth tobacco survey, 1999. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2000;49:49^53.