Ατομικά χαρακτηριστικά αθλητή
Ηλικία και φύλο
Μελέτες δείχνουν ότι το 71-92% του συνόλου των οδοντικών τραυματισμών συμβαίνει πριν την ηλικία των 19 ετών,1,2 (κυρίως μεταξύ 7-13 ετών),3,4 ενώ μετά τις ηλικίες των 24-30 ετών οι οδοντικοί τραυματισμοί φθίνουν.5 Βεβαίως, κάθε άθλημα έχει το δικό του ηλικιακό προφίλ τραυματισμών. Τα αγόρια παρουσιάζουν διπλάσιους οδοντικούς τραυματισμούς από τα κορίτσια, αλλά η διαφορά αυτή τείνει να μειωθεί λόγω της συνεχώς μεγαλύτερης συμμετοχής των κοριτσιών στα διάφορα αθλήματα και κατά συνέπεια της μεγαλύτερης έκθεσής τους σε τραυματισμούς.6,7 Τελικά, φαίνεται ότι η δραστηριότητα του ατόμου και το περιβάλλον στο οποίο κινείται, και όχι τόσο το φύλο, είναι οι καθοριστικοί παράγοντες για οδοντικούς τραυματισμούς.8
Ορθοδοντική κατάσταση και προηγούμενοι τραυματισμοί
Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι η ορθοδοντική κατάσταση του αθλητή παίζει σημαντικό ρόλο στον τραυματισμό των προσθίων δοντιών του. Παιδιά με αυξημένη οριζόντια πρόταξη, προγναθισμό, και αφιστάμενα χείλη σε θέση ηρεμίας (ανοιχτά χείλη που δεν προστατεύουν τα δόντια), υποφέρουν πολύ πιο συχνά από τραυματισμούς 6,9,10,11 και μάλιστα πριν προλάβουν να ξεκινήσουν ορθοδοντική θεραπεία.
Στους αθλητές που παρουσιάζουν οριζόντια πρόταξη πάνω από 3 mm, η προληπτική ορθοδοντική θεραπεία, αρκετά νωρίς στη μικτή οδοντοφυΐα, μπορεί να θεωρηθεί μεταξύ των άλλων προληπτικό μέτρο προστασίας των δοντιών και του προσώπου από το ενδεχόμενο και τις συνέπειες ενός τραύματος.9
Επίσης, σε άτομα που έχουν δεχθεί οδοντικό τραυματισμό έχει παρατηρηθεί ότι ο κίνδυνος να επαναληφθεί τραυματικό επεισόδιο αυξάνεται στο 49%. 12,13,14 Πολλαπλοί τραυματισμοί προκαλούν συγκεκριμένο τύπο οδοντικών τραυματισμών και επιπλοκών, ενώ οι ασθενείς έχουν ανάγκη πολύπλοκων θεραπειών.15 Επίσης, επιπλέον του ενός τραυματισμοί στο ίδιο δόντι, επιβαρύνουν το ενδεχόμενο ίασης του δοντιού.16
Οι αθλητές που βρίσκονται υπό ορθοδοντική θεραπεία και φορούν ακίνητους ορθοδοντικούς μηχανισμούς εκτίθενται σε υψηλότερο κίνδυνο τραυματισμών.17,18 Τα μαλακά μόρια μπορεί να συμπιεστούν βίαια στους ορθοδοντικούς μηχανισμούς και να τραυματιστούν, καθώς επίσης να έχουμε αποκολλήσεις των ορθοδοντικών αγκίστρων ή στρεβλώσεις των ορθοδοντικών συρμάτων.
Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπευτική αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών, καθώς επίσης η ενημέρωση των αθλητών για τον κίνδυνο τραυματισμών και χρήση προστατευτικών μέσων κατά την αθλητική δραστηριότητα, μειώνουν δραστικά τον κίνδυνο τραυματισμών.19
Γενικότερα χαρακτηριστικά του αθλητή και αθλήματος
α) Η σωματική ανάπτυξη: Τα παιδιά μεγαλώνουν ταχύτατα και δεν ορίζουν με ακρίβεια το σώμα τους, που αλλάζει συνεχώς. Σε περιόδους έντονης σωματικής ανάπτυξης οι μύες των εφήβων χάνουν την ελαστικότητά τους και είναι πιο επιρρεπείς σε τραυματισμούς, επειδή η αύξηση εκφράζεται πρώτα στα επιμήκη οστά και μετά στους μύες.19 Αυτή τη χρονική περίοδο, η έλλειψη ελαστικότητας των μυών πιθανόν να εξηγεί το μεγάλο ποσοστό τραυματισμών στην εφηβεία.20
β) Ο βαθμός συγκέντρωσης στο άθλημα: Η απόδοση του αθλητή βασίζεται στην αρμονία μεταξύ της κίνησης και της σκέψης του. Τα παιδιά και οι έφηβοι περισσότερο από άλλες ηλικιακές ομάδες, δυσκολεύονται να εκτιμήσουν σωστά το χώρο που πρέπει να κινηθούν και να επεξεργαστούν όλες εκείνες τις πληροφορίες που έχουν να κάνουν με την ταχύτητα και την λήψη της απόφασης, στην εξέλιξη του αθλήματος.19 Πολλές φορές αδυνατούν να αφομοιώσουν και να ακολουθήσουν τους κανόνες ενός αθλήματος, λόγω έλλειψης συγκέντρωσης. Όταν η ισορροπία μεταξύ συντονισμένων κινήσεων και σκέψης διαταράσσεται λόγω άγχους ή πίεσης, ο αθλητής κινδυνεύει από τραυματισμό. Παιδιά που βιώνουν καταστάσεις άγχους, παρουσιάζουν μεγαλύτερο κίνδυνο για τραυματισμό στην περιοχή των δοντιών και του προσώπου.21
γ) Η φυσική κατάσταση και η εμπειρία: Η απόδοση του αθλητή έχει να κάνει εκτός των άλλων με τη φυσική του κατάσταση και την γενικότερη ανάπτυξη της εγκεφαλικής λειτουργίας του μέσα από την προπόνηση. Η βαρύτητα των τραυματισμών σχετίζεται με το πόσο καλά προπονημένος είναι ένας αθλητής.22 Επίσης, όσο πιο ταλαντούχος είναι ένας αθλητής, παίρνει όλο και περισσότερο χρόνο συμμετοχής και έτσι αυξάνονται οι πιθανότητες τραυματισμού του. Σιγά-σιγά, μέσα από τις προπονήσεις, οι αθλητές μαθαίνουν να συντονίζουν τις μυϊκές τους ομάδες, να επεξεργάζονται γρήγορα πληροφορίες σχετικές με τον χώρο που πρέπει να κινηθούν και να μετατρέπουν τις πληροφορίες αυτές σε ασφαλή δραστηριότητα.
δ) Τρόπος άθλησης: (προπόνηση, αθλοπαιδιά, ερασιτεχνική ενασχόληση, πρωταθλητισμός). Οι ερασιτέχνες αθλητές υποφέρουν πιο συχνά από γναθοπροσωπικούς τραυματισμούς σε σχέση με τους επαγγελματίες αθλητές.23, 24 Οι αθλητές που ασκούνται σε ερασιτεχνικό επίπεδο ή συμμετέχουν σε μια ανοργάνωτη αθλοπαιδιά, δεν χρησιμοποιούν συχνά προστατευτικό εξοπλισμό και δεν λαμβάνουν προληπτικά μέτρα ή δεν τηρούν τους κανόνες του αθλήματος. Επίσης, έχει βρεθεί ότι οι αθλητές που παίζουν στις μικρότερες κατηγορίες των διαφόρων πρωταθλημάτων παρουσιάζουν υψηλότερο ποσοστό τραυματισμών. Έτσι, επιβεβαιώνεται ότι όσο λιγότερο επαγγελματίας είναι ο αθλητής, τόσο περισσότερο κινδυνεύει από τραυματισμούς στα δόντια και το πρόσωπο.25
ε) Προπονήσεις-Αγώνες: Οι αθλητές αφιερώνουν περισσότερο χρόνο στις προπονήσεις σε σχέση με τους αγώνες. Οι μισοί τραυματισμοί στα ομαδικά αθλήματα συμβαίνουν στους αγώνες. Επομένως, οι αγώνες παρουσιάζουν υψηλότερο κίνδυνο τραυματισμών ανά ώρα σε σύγκριση με τις προπονήσεις. 26
στ) Αθλητικές εγκαταστάσεις-προπονητική ομάδα: Η κατάσταση του αγωνιστικού χώρου και η χρήση προστατευτικού εξοπλισμού επηρεάζει τον κίνδυνο που εκτίθεται ένας αθλητής. Αγωνιστικοί χώροι που βρίσκονται σε καλή κατάσταση και προσωπικό που εφαρμόζει τους κανόνες ασφαλείας βοηθούν την απρόσκοπτη άσκηση των αθλητών. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η προπονητική ομάδα, με γνώση και ικανότητες, πρέπει να επιμένει στην εφαρμογή των οδηγιών άσκησης του αθλήματος και των προπονητικών προγραμμάτων με ασφάλεια, με σκοπό τη βελτίωση της φυσικής κατάστασης και των ικανοτήτων των αθλητών, ώστε οι τελευταίοι να μπορούν να ανταπεξέλθουν στις ανάγκες του αγώνα.
Οι προπονητές είναι αυτοί που επηρεάζουν περισσότερο τους αθλητές σε σχέση με τους γονείς, τους συναθλητές ή το υπόλοιπο προσωπικό.27 Η ενημέρωσή τους για προληπτικά μέτρα προστασίας των αθλητών στην περιοχή του προσώπου και τη χρήση προστατευτικών μέσων, μπορεί να βοηθήσει αποτελεσματικά τους αθλητές στην κατεύθυνση της ασφαλούς άσκησής τους.
Βιβλιογραφία
1. Glendor U, Halling A, Andersson L, Eilert-Petersson E. Incidence of traumatic tooth injuries in children and adolescents in the county of Västmanland, Sweden. Swed Dent J. 1996;20(1-2):15-28.
2. Davis GT, Knott SC. Dental trauma in Australia. Aust Dent J. 1984;29(4):217-21.
3. Skaare AB, Jacobsen I. Dental injuries in Norwegians aged 7-18 years. Dent Traumatol. 2003 Apr;19(2):67-71.
4. Soporowski NJ, Tesini DA, Weiss AI. Survey of orofacial sports-related injuries. J Mass Dent Soc. 1994 Fall;43(4):16-20.
5. Shulman JD, Peterson J. The association between incisor trauma and occlusal characteristics in individuals 8-50 years of age. Dent Τraumatol. 2004 Apr;20(2):67-74.
6. Burden DJ. An investigation of the association between overjet size, lip coverage, and traumatic injury to maxillary incisors. Eur J Orthod. 1995 Dec;17(6):513-7.
7. Traebert J, Bittencourt DD, Peres KG, Peres MA, de Lacerda JT, Marcenes W. Aetiology and rates of treatment of traumatic dental injuries among 12-year-old school children in a town in southern Brazil. Dent Traumatol. 2006 Aug;22(4):173-8.
8. Glendor U. Epidemiology of traumatic dental injuries–a 12 year review of the literature. Dent Traumatol. 2008 Dec;24(6):603-11.
9. Bauss O, Röhling J, Schwestka-Polly R Prevalence of traumatic injuries to the permanent incisors in candidates for orthodontic treatment. Dent Traumatol. 2004 Apr;20(2):61-6.
10. Forsberg CM, Tedestam G. Etiological and predisposing factors related to traumatic injuries to permanent teeth. Swed Dent J. 1993;17(5):183-90.
11. Συνοδινός ΦΝ, Θεολογίτου ΑΙ, Κουιμτζής Θ, Μαδιανός Φ. Η αυξημένη οριζόντια πρόταξη ως παράγοντας κινδύνου για την υγεία των δοντιών. Οδοντοστοματολογική Πρόοδος 2007; 61: 247-61.
12. Glendor U, Koucheki B, Halling A. Risk evaluation and type of treatment of multiple dental trauma episodes to permanent teeth. Endod Dent Traumatol. 2000 Oct;16(5):205-10.
13. Skaare AB, Jacobsen I. Dental injuries in Norwegians aged 7-18 years. Dent Traumatol. 2003 Apr;19(2):67-71.
14. Al-Jundi SH. Type of treatment, prognosis, and estimation of time spent to manage dental trauma in late presentation cases at a dental teaching hospital: a longitudinal and retrospective study. Dent Traumatol. 2004 Feb;20(1):1-5.
15. Pissiotis A, Vanderas AP, Papagiannoulis L. Longitudinal study on types of injury, complications and treatment in permanent traumatized teeth with single and multiple dental trauma episodes. Dent Traumatol. 2007 Aug;23(4):222-5.
16. Bakland LK, Andreasen JO. Examination of the dentally traumatized patient J Calif Dent Assoc. 1996 Feb;24(2):35-7, 40-4
17. Kvittem B, Hardie NA, Roettger M, Conry J. Incidence of orofacial injuries in high school sports. J Public Health Dent. 1998 Fall;58(4):288-93.
18. Yamada T, Sawaki Y, Ueda M. Mouth guard for athletes during orthodontic treatment. Endod Dent Traumatol. 1997 Feb;13(1):40-1.
19. Pinkham JR, Kohn DW. Epidemiology and prediction of sports-related traumatic injuries. Dent Clin North Am. 1991 Oct;35(4):609-26
20. National Youth Sports Safety Foundation: Fact Sheet. Needham, MA, 1994.
21. Vanderas AP, Papagiannoulis L Urinary catecholamine levels in children with and without a history of dentofacial injuries. Endod Dent Traumatol. 1995 Oct;11(5):205-9.
22. Bayliss T, Bedi R Oral, maxillofacial and general injuries in gymnasts. Injury. 1996 Jun;27(5):353-4.
23. Mourouzis C, Koumoura F. Sports-related maxillofacial fractures: a retrospective study of 125 patients. Int J Oral Maxillofac Surg. 2005 Sep;34(6):635-8.
24. Ueeck BA, Dierks EJ, Homer LD, Potter B. Patterns of maxillofacial injuries related to interaction with horses. J Oral Maxillofac Surg. 2004 Jun;62(6):693-6.
25. Lim J, Puttaswamy V, Gizzi M, Christie L, Croker W, Crowe P. Pattern of equestrian injuries presenting to a Sydney teaching hospital. ANZ J Surg. 2003 Aug;73(8):567-71.
26. Urho M Kujala, Simo Taimela, Ilkka Antti-Poika, Sakari Orava, Risto Tuominen, Pertti Myllynen Acute injuries in soccer, ice hockey, volleyball, basketball, judo, and karate: analysis of national registry data BMJ 1995;311:1465-1468.
27. Ranalli DN, Lancaster DM. Attitudes of college football officials regarding NCAA mouthguard regulations and player compliance. J Public Health Dent. 1993 Spring;53(2):96-100.